Categorie: Uncategorized

Na een week van prachtig weer was het vandaag ineens een stuk frisser. Dat is nou precies waar vleermuizen niet van houden. En als het dan ook nog waait, wordt de kans om vleermuizen te zien wel erg klein.

Maar hoe komt dat eigenlijk? Simpel: bij fris weer vliegen er minder insecten rond. En zonder insecten, geen vleermuizen. Als het daarnaast ook nog waait, verdwijnen de insecten helemaal uit beeld – en de vleermuizen dus ook. Dit was het gesprek onderweg naar Camping Tamaring, waar we ons in de auto al afvroegen of de avond wel zou slagen.

Om 20.30 uur begonnen we met de presentatie, die uiteraard interactief was. De kinderen mochten naar voren komen om de juiste vleermuis op het scherm aan te wijzen. Er was er namelijk maar één met ogen zichtbaar. En zoals elke zichzelf respecterende vleermuisdeskundige weet: vleermuizen hebben twee ogen, en die gebruiken ze vaker dan je denkt.

Terwijl de kinderen hun best deden om echolocatie onder de knie te krijgen, kwamen ook enkele volwassenen (op geheel ‘vrijwillige’ basis) naar voren. Zij mochten laten zien hoeveel vleermuissoorten ze bij naam kenden.

Om 21.00 uur gingen we naar buiten. Door de bewolking was het al flink schemerig. We hadden eigenlijk nog wel even binnen kunnen blijven, want het duurde een minuut of twintig voordat we de eerste vleermuizen hoorden én zagen. Het werd de avond van de Gewone Dwergvleermuis en de Laatvlieger. Ze zoefden boven ons hoofd en, zoals de theorie voorspelt, bleven ze vooral tussen de bomen. Daar is het warmer en hebben zowel de insecten als de vleermuizen minder last van de wind.

Tijdens de excursie was er volop tijd voor leuke en leerzame weetjes over deze bijzondere zoogdieren. En als afsluiter genoten we van een heerlijk ijsje.

Hoe hebben wij ooit kunnen twijfelen aan het slagen van de avond?

Jan, Wenda – hartelijk dank voor jullie goede zorgen! We komen gauw weer terug.

Tekst: Kevin

Foto’s: Hillie

Als je betrokken bent bij vleermuizen, dan is dat geen bezigheid voor af en toe – je bent er 24/7 mee bezig. Zo ook onlangs bij een van onze vrijwilligers. Tegenover zijn huis stond een gebouw waarin inbouwstenen voor vleermuizen waren opgenomen in de buitenmuur. Een prachtig initiatief dat wij als Stichting Vleermuizendorp Neede van harte ondersteunen.

Inbouwstenen bestaan in verschillende maten, vormen en met uiteenlopende invliegopeningen. Dankzij deze variatie zijn ze geschikt voor een scala aan vleermuissoorten, zoals de gewone, de kleine en de ruige dwergvleermuis. Maar ook een bijzondere soort als de tweekleurige vleermuis verblijft graag enige tijd in een inbouwsteen. Deze stenen kunnen verschillende functies vervullen: als zomerverblijf, paarverblijf, of – wanneer meerdere kasten naast elkaar geplaatst zijn – zelfs als kraamverblijf. Mei is dé maand van de kraamkolonies, dus als je ’s avonds met de hond buiten loopt, vergeet dan niet om even omhoog te kijken.

Onze vrijwilliger hield de inbouwstenen al enkele maanden in de gaten. Nu deed zich een uitgelezen kans voor om te kijken of ze bezet waren. Hij liet er zelfs zijn koffie koud voor worden. Hij stapte af op de aanwezige medewerker van Raanhuis Bouw, Erik, met de vraag of hij de kasten wilde inspecteren op de aanwezigheid van vleermuizen. Zo gezegd, zo gedaan – en hij is nu weer een stukje wijzer. Op dit moment (30 april 2025) blijkt er helaas geen vleermuis in een van de kasten te zitten. De koffie smaakte daarna niet meer, maar dat zal hem er niet van weerhouden om de volgende keer opnieuw actie te ondernemen.

Dank je wel, Erik, voor het inspecteren van de inbouwstenen!

Foto’s: Arie

Tekst: Kevin

Om 14.30 uur zouden we verzamelen, en om 15.00 uur zou onze presentatie beginnen. Dat was de afspraak. Bij binnenkomst, klokslag 14.30 uur bleek de zaal al vol te zitten met mensen die op ons zaten te wachten. Zeker een nieuwe gewaarwording voor een Saxion-docent, die doorgaans wel iets anders gewend is.

Het beloofde een boeiende middag te worden – en dat werd het ook. Fabels (“ze vliegen in je haar”), jeugdherinneringen (“ze zaten bij mij achter de luiken”) en voortplantingsstrategieën (opmerkingen die hier niet herhaald zullen worden) werden gedeeld en aangevuld.

Het werd een lange zit. Precies om 15.00 uur gingen we van start (niet te vroeg, er konden immers nog geïnteresseerden binnenkomen), en net voor 17.00 uur waren we klaar. Tijd om op te ruimen en de voorbereidingen te treffen voor het avondeten.

We begonnen de middag met een gedicht van Fenna Buter – Vleermoes. Daarna volgde een uitleg over waar de bijnaam “Vleermuzen” voor de inwoners van Neede mogelijk vandaan komt. Hieronder vindt u het gedicht van Fenna. Klik erop om het vergroot weer te geven.

In het najaar willen we bij schemering naar buiten om vleermuizen echt te zien vliegen!

Arie, Erika & Kevin

Op dinsdag 22 april waren wij, Han, Nelleke en Joeke, als stagiaires en vrijwilliger aanwezig bij de vleermuisexcursie op Marveld Recreatie in Groenlo. Voor twee van ons was het de eerste keer dat we bij zo’n excursie aanwezig waren en staken zo ook nog het nodige op bij de vol enthousiasme door Hillie gegeven presentatie. De zaal was met een kleine 60 deelnemers, waaronder veel kinderen, goed gevuld en er werd met aandacht geluisterd en er was ook een leuke interactie, waarbij ook zeker de jongste aanwezigen aan deelnamen.

Na al de interessante informatie en leuke weetjes werd het tijd om naar buiten te gaan. Het was mooi rustig en droog weer, dus ideale omstandigheden om de vleermuis te spotten, de gidsen Hillie, Arie en Casper leidden ons naar de plekken waar de meeste kans was om ze te ontdekken.

Het was nog even wachten voor de vleermuizen zich lieten zien, groot was het enthousiasme toen ineens de detector van de gids geluid begon te maken en ook de inmiddels aan de kinderen uitgedeelde detectoren begonnen al snel te reageren. Verbluffend hoe rap de kinderen door hadden hoe om te gaan met de detector door rustig aan het frequentieknopje te draaien. Gelukkig werd er niet alleen naar de detectoren met de leuk rood knipperende oogjes gekeken, maar ook omhoog naar de voorbij vliegende vleermuizen. Mooi was het om ze in vlucht te zien en hun voor het menselijk gehoor niet waarneembare geluiden via de detectoren toch waar te nemen.

Ondanks het gunstige weer waren de vleermuizen niet op alle bezochte locaties te ontdekken, met zo’n grote groep deelnemers met ook jonge kinderen blijf je ook niet te lang wachten op één plek, toch werd het enthousiasme van de aanwezigen daar niet door getemperd.

In het buitengebied van Neede ligt een winterverblijf dat wij mogen bezoeken en monitoren. In januari of februari worden de aanwezige vleermuizen geteld; dit jaar vond de telling plaats in midden januari. Het resultaat was niet om over naar huis te schrijven: onze vrijwilligers noteerden één franjestaart en één gewone grootoor. Niet bepaald een aantal om een gat in de lucht van te springen, toch? Hoe kunnen we daar verandering in brengen?

We arriveerden op een zonnige middag bij het winterverblijf met het idee om de toegangsdeur goed te laten sluiten, om zo een binnenklimaat te creëren waarin vleermuizen zich senang voelen. Samen met wat extra vochtigheid zou dit ervoor moeten zorgen dat het een populaire verblijfplek voor vleermuizen wordt in de winter.

Het liep echter anders. De muren worden onze prioriteit voor de komende tijd. Een vleermuiskelder moet een stabiel klimaat hebben – dit is essentieel voor vleermuizen om goed de winter door te komen. Om zo’n stabiel klimaat te bereiken, wordt er aarde op en tegen de kelder aangebracht. Maar ja, na zo’n 20 jaar zorgen al die kilo’s aarde ervoor dat de muren bol gaan staan. Ze worden als het ware naar binnen gedrukt, en instortingsgevaar is niet ondenkbaar. Op bepaalde plekken wordt het cement eruit gedrukt of is het al verdwenen. Zie hiervoor de foto’s. Dus onze volgende stap is het zoeken naar iemand met verstand van zaken die ons hiermee kan helpen.

Terug naar het klimaat. Een geschikt binnenklimaat voor vleermuizen kun je creëren. Maar hoe zit het met het klimaat buiten het winterverblijf? Dat is een stuk lastiger – logisch, toch? Maar waarom is dit belangrijk? Uit onderzoek van Van Zuijlen & Groenendijk (2023) blijkt dat verschillende soorten vleermuizen anders reageren op de buitentemperaturen op het moment dat zij in het winterverblijf verblijven. De temperaturen in de vijf dagen vóór de telling blijken van invloed te zijn op het aantal getelde individuen. Is het relatief warm geweest, dan is de kans kleiner dat je soorten als de gewone grootoor, franjestaart en meervleermuis aantreft. Voor de watervleermuis speelt de buitentemperatuur daarentegen geen rol.

Onze telling vond plaats op 16 januari 2025. Het resultaat: één franjestaart en één gewone grootoor. Weet iemand nog hoe het weer was in de dagen ervoor?

Tekst: Kevin
Foto’s: Pieter

Literatuur:

Van Zuijlen, A., Groenendijk, D. (2023), Effects on hibernating bats of ambient temperatures and the characteristics of winter roosts in a dune area. Geraadpleegd op 14 april 2025 van https://www.zoogdiervereniging.nl/sites/default/files/2023-03/lutra_651_van_zuijlen_groenendijk_2022_en.pdf

Wie kent deze uitspraak niet? Iedereen herkent wel een situatie waarin meerdere mensen de leiding willen nemen. Zo was het ook bij ons vanochtend. Wij hadden niet twee, maar zes kapiteins — en van een schip was in de weilanden om ons heen geen spoor te bekennen. Wel hadden we één Teensy Bat, en de vraag was: waar plaatsen we die?

We wilden rekening houden met de wind — te veel wind zorgt voor te veel ruis in de opnames. Te laag ophangen betekent minder kans op het detecteren van de Mopsvleermuis. Te ver van de bomenrij betekent te ver van de zachte echolocatiegeluiden van diezelfde Mopsvleermuis. Het is duidelijk: hoe meer je weet, hoe moeilijker het wordt om een beslissing te nemen. Zeker met zes mensen.

De ochtend begon goed met gebak. En er viel wat te vieren: we gingen weer van start met Operatie Barbastella, nadat deze operatie enkele maanden in winterslaap was geweest. Fysiek dan, want in onze hoofden was het nog volop actief. We begonnen met terugblikken, maar al snel keken we vooruit. Wat worden onze volgende stappen?

Er passeerden allerlei ideeën — van een nachtvlindernacht tot een avondje stappen in Duitsland. Vreemde plannen? Nou, niet helemaal 🙂

Een nachtvlindernacht is belangrijk om te ontdekken wat er in de omgeving aan voedsel te vinden is voor onze vleermuizen, en dan in het bijzonder voor de Mopsvleermuis. Die eet immers insecten, dus het is interessant om te zien wat hier rondvliegt. En “stappen in Duitsland” betekent voor ons een nachtelijke boswandeling in een gebied waarvan bekend is dat de Mopsvleermuis er voorkomt. Met onze detectoren op pad, in de hoop dat we hem ook zelf te horen krijgen. Dat zou toch fantastisch zijn!

En die kapiteins? Die slaagden er uiteindelijk, na veel overleg, in een geschikte plek te vinden voor onze solitaire Teensy Bat.

Tekst: Kevin
Foto’s: Hillie, Joeke & Pieter

Hoe oud is een keutel van een vleermuis? Geen alledaagse vraag, en het antwoord is niet eenvoudig te geven. Maar hoe kom je erachter of een (kerk)zolder bewoond wordt door vleermuizen? Vaak zijn ze niet thuis of zo goed verscholen dat ze gemakkelijk over het hoofd worden gezien.

Gelukkig laten ze wel sporen achter: hun uitwerpselen. Hoewel wij die niet exact kunnen dateren, geven ze wel een indicatie van hoe populair een plek is onder vleermuizen. Daarom gaan we de komende maanden deze uitwerpselen opvangen.

Midden maart bezochten we met vijf mensen drie kerken. Vooral de hogere delen trokken onze aandacht, omdat vleermuizen daar een deel van het jaar verblijven. We begonnen bij de Grote Kerk in Neede, gingen vervolgens naar de Onze Lieve Vrouw Ten Hemelopnemingkerk in Beltrum en eindigden rond 13.00 uur in de Calixtusbasiliek in Groenlo.

Terug naar de uitwerpselen. Op plekken waar we veel keutels aantreffen, kunnen we concluderen dat vleermuizen daar graag verblijven. Zulke populaire locaties houden we nauwlettend in de gaten. Daarom…

Plaatsen we onder zo’n plek een stuk wit behangpapier. Vleermuizenkeutels zijn donker en vallen goed op tegen een lichte achtergrond. Zo kunnen we in één oogopslag zien of er recent activiteit is geweest. Over een paar maanden keren we terug om het resultaat te bekijken.

Daarnaast hebben we een Teensy Bat-detector geplaatst, die elke avond een uur lang alle geluiden boven de 20 kHz opneemt. De gewone dwergvleermuis en de gewone grootoorvleermuis gebruiken echolocatie boven deze frequentie. Als zij daar actief zijn, zal onze detector dat registreren.

Wil je beelden van vleermuizen op zolder zien, hier een video van Carl Derks die al enkele jaren oud is.

Gewone Grootoorvleermuis in de Lutte

Tekst: Kevin

Foto’s: Hillie & Joeke

Twee jaar geleden werd de mopsvleermuis in de Achterhoek gevangen, om precies te zijn in het buitengebied van Winterswijk (bron). Een geweldige gebeurtenis in vleermuisland en voor ons deed zich nu de kans voor om onze vleermuiskennis verder te verbreden en verdiepen. Naar aanleiding van deze vondst werden vleermuiskasten opgehangen, en die gingen wij controleren op de aanwezigheid van vleermuizen.

Vol verwachting vertrokken we om 11 uur, nadat we waren opgewarmd met koffie en thee. Onder leiding van Wieneke (van de Zoogdiervereniging) controleerden we 75 kasten. Een ladder bleek overbodig en bleef in de kofferbak achter, aangezien de kasten op 3 à 4 meter hoogte waren geplaatst. Een sterke zaklamp volstond, al merkten we hoe snel batterijen leeg raken bij temperaturen tussen de 0 en 5 graden. Gelukkig had Wieneke een flinke voorraad zaklampen in haar rugzak.

Auto in, rijden, auto uit, kasten controleren. Alle kasten waren genummerd, wat het registreren van aanwezige vleermuizen eenvoudig maakte. Wat het minder eenvoudig maakte, waren de vele braamstruiken, bevroren plassen waarin we wegzakten en omgevallen bomen. Maar dat mocht de pret niet drukken. Alle kasten waren bovendien terug te vinden via Google Maps: zowel hun GPS-locatie als nummer waren geregistreerd – handig als er eentje moeilijk te vinden was.

Met een groep van ongeveer vijf mensen konden we de 75 kasten in vier uur inventariseren. Vanwege vergunningen – de meeste kasten hangen op privéterrein – mocht de groep niet te groot zijn. Handig ook dat we met zijn allen in twee auto’s pasten. Van tevoren werd met alle eigenaren contact gelegd om af te stemmen of we welkom waren, en gelukkig was dat overal het geval.

Bij het doen van onderzoek wordt vaak gesproken over een nulmeting. Ik dacht altijd dat dit betekende: een meting vóór een verandering in de situatie. Sinds vandaag weet ik beter. Een nulmeting is namelijk een meting waarbij je 75 vleermuiskasten controleert en… nul vleermuizen telt!

Tekst: Kevin
Foto’s: Joeke & Hillie

Nieuwe detectoren voor het seizoen

Om van vleermuizen te kunnen genieten, heb je apparatuur nodig. Maar waar begin je?

Een goed startpunt is een batdetector. Dit apparaat maakt vleermuizen hoorbaar voor mensen. Naast het feit dat vleermuizen de enige zoogdieren zijn die kunnen vliegen, gebruiken ze ook echolocatie. Dit principe wordt onder andere ook toegepast door walvissen en dolfijnen. Maar hoe werkt het precies?

Het menselijke gehoor reikt tot maximaal 20 kHz. Alle frequenties daarboven zijn voor mensen niet hoorbaar, vooral niet voor volwassenen. Vanaf ongeveer het dertigste levensjaar begint het gehoor achteruit te gaan, waardoor we steeds minder goed hoge frequenties kunnen waarnemen.

Vleermuisecholocatie begint bij ongeveer 18 kHz en kan oplopen tot boven de 100 kHz. Elke vleermuissoort heeft een specifieke frequentie. En hier komen onze detectoren van pas: zij zetten de voor ons onhoorbare echolocatie van vleermuizen om in geluiden die wij wél kunnen horen. Zo roept de gewone dwergvleermuis met een frequentie van 45 kHz, terwijl de rosse vleermuis ongeveer 20 kHz gebruikt. Dit is een vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid, want factoren zoals de omgeving (bos of open gebied), het aantal vleermuizen en de reden van het roepen spelen allemaal een rol. Dit alles maakt het observeren van vleermuizen zowel uitdagend als fascinerend.

Hier is een geluidsopname van een gewone dwergvleermuis.

Omdat vleermuizen ‘s avonds actief zijn, is een zaklamp vanzelfsprekend een essentieel onderdeel van de uitrusting van elke vleermuisliefhebber. Daar hoef ik waarschijnlijk niets over uit te leggen.

Tekst: Kevin
Foto: Kevin
Opname: Wim

In 2025 gaan wij ons met een groep mensen verdiepen in vleermuizen. Niet verrassend voor een stichting die zich richt op vleermuizen, toch? Klopt! Maar 2025 staat specifiek in het teken van het determineren van vleermuizen in kasten – vleermuiskasten, om precies te zijn.

Verschillende vleermuissoorten maken gebruik van kasten, en dat op verschillende momenten van het jaar. Denk aan de kraamperiode, het baltsseizoen of de winterverblijfplaats. Voor iedere vleermuis wat wils! Maar voor ons als ‘deskundigen’ brengt dit een flinke uitdaging met zich mee: hoe bepalen we welke vleermuis we zien wanneer we in een kast kijken?

Waar gaan wij zoal op letten?

Een vleermuis determineren doe je aan de hand van allerlei kenmerken, zoals de lengte en vorm van de tragus, de lengte van de tenen, knobbels op de neus en de kleur van de vacht op buik en rug. Prachtig hoe je een vleermuis aan zoveel kenmerken kunt herkennen, maar in de praktijk blijkt dit lastiger dan gedacht – iets waar we deze week achter kwamen.

Verdieping van kennis

Met een twintigtal foto’s zijn wij als ware detectives aan de slag gegaan om elke vleermuis op naam te brengen. Gewapend met boeken en tabellen vol gegevens probeerden we de juiste soort te bepalen. Beschrijvingen als “zak aardappels”, “punker onder de vleermuizen” en “contrasterend gezichtsmasker” bleken daarbij verrassend behulpzaam. Daarentegen zijn termen als “middelgrote vleermuis” en “buik heeft de kleur van koffie met melk” minder bruikbaar wanneer je een foto bekijkt die met een flits is gemaakt.

Zo ben je al jaren bezig met vleermuizen en brengt 2025 toch weer een nieuwe uitdaging met zich mee. Tot nu toe bestond onze ervaring vooral uit het determineren van vleermuizen vanuit een luie stoel, aan de hand van geluiden en sonogrammen.

Binnenkort gaan wij naar buiten om vleermuizen in hun natuurlijke habitat, dus in vleermuiskasten😊, te determineren.

Vleermuizen? Een hobby voor het leven!

PS: Wij werden getrakteerd op oudewijvenkoek. Hier mag je van alles achter zoeken 😊

Tekst: Kevin

Foto’s: Hillie & Kevin